راهنمای حکومت باز یکی از منابع غنی منتشر شده توسط «سازمان همکاری حکومت‌باز» می‌باشد که تقریبا تمام مباحث مرتبط با شفافیت را در برمی‌گیرد و راهنمای خوب و جامعی در این حوزه می‌باشد. این سازمان در مورد بودجه باز و شفافیت بودجه توصیه‌هایی را پیشنهاد داده است که در ادامه مطلب مطالعه می‌کنید.
|
گام اولیه |
|
|
شاخص |
توصیه |
|
اجازه دسترسی عمومی به جلسات بودجه در قوه مقننه |
مجلس قانونگذاری ملی باید پیش از تصویب بودجه‌ای که توسط قوه مجریه به آن ارائه‌شده، جلسات عمومی برگزار کند. |
|
رسانهها باید اجازه پخش این جلسات را داشته باشند تا آن را در دسترس مخاطبان بیشتری قرار دهند. |
|
|
گزارشاتی از خروجی‌های این جلسات عمومی باید منتشر شود. |
|
|
انتشار متن بودجه مخصوص شهروندان |
تدوین یک استراتژی برای تولید بودجه‌ای شهروندی که مقاصد و اهداف و برنامه تهیه آن را تشریح می‌کند. |
|
حصول اطمینان از اینکه وزارتخانه مسئول، ساختارها، منابع و ظرفیت‌های مناسب برای توسعه و انتشار یک بودجه شهروندی را دارا است. |
|
|
مشاوره با کاربران بالقوه به‌منظور درک علائق و نیازهایشان. |
|
|
طراحی و مکتوب نمودن بودجه شهروندی به این‌گونه که مطابق نیازهای کاربران بوده و اطلاعات اساسی مهم ازجمله مفروضات، فرآیند بودجه، جمع‌آوری درآمدها، اولویت‌های تخصیص و هزینه، اطلاعات خاص هر بخش (صنعت) و اطلاعات مربوط به برنامه‌های مورد هدف و اطلاعات تماس برای پیگیری شهروندان را شامل شود. |
|
|
ارائه آن در قالب چندزبانه و از طریق رسانه (مانند روزنامه، رادیو و ویدئو) به‌منظور در دسترس بودن. همچنین انتشار در وب و به‌صورت چاپی. |
|
|
انتشار بودجه شهروندی در چارچوب زمانی که آن را هم‌زمان با اسناد فنی در دسترس قرار دهد. و آن به صورت گسترده منتشر شود. |
|
|
ارزیابی فرآیند و برنامهریزی برای بودجه شهروندی در سال آینده |
|
|
انتشار طرح پیشنهادی بودجه قوه مجریه و گزارشهای حسابرسی |
قوه مجریه از طریق وزارت مالیه باید طرح پیشنهادی بودجه قوه مجریه را در حالت ایده آل سه ماه قبل از شروع سال منتشر کند. این گزارش، برنامه‌های تفصیلی دولت را از لحاظ اولویت‌های سیاستگذاری و بودجه‌های مربوط به هر وزارتخانه و سازمان در سال جدید ارائه می‌کند. |
|
سازمان بازرسی عالی باید یک گزارش بازرسی در حالت ایده آل تا شش ماه قبل از اتمام دوره سالانه بودجه برای همان سال منتشر کند. این سازمان، مستقل از قوه مجریه بوده و وظیفه بررسی عملکرد مالی دولت را در سال بودجه‌ای گذشته بر عهده دارد. همچنین این حسابرسیها می‌توانند سازمان‌های خاص و جنبه‌های غیرمالی عملکرد قوه مجریه را نیز پوشش دهند. |
|
|
انتشار چهار سند اصلی بودجه |
برای افزایش دسترسی عمومی به این گزارشها و اجتناب از نابرابری در میزان دسترسی، گزارشهای بودجه باید حداقل در وبسایت دولت بارگذاری شوند. درجایی که دسترسی به اینترنت محدود است، دولت‌ها باید نسخه‌های چاپی از بودجه‌هایشان را بهطور گسترده در کتابخانه‌ها و میزهای اطلاعات سراسر کشور در دسترس عموم قرار دهند. |
|
در کشورهای چندزبانه، گزارشهای بودجه باید به چند زبان رسمی منتشر شوند. هر سند باید طبق زمانبندی و بدون وقفه در دسترس عموم قرار گیرد. انتشار دیرهنگام این گزارشها، توانایی استفاده از اطلاعات به‌منظور مشارکت در فرآیند تصمیم‌گیری را از مردم سلب می‌نماید. |
|
|
گام میانی |
|
|
شاخص |
توصیه |
|
مشورت با مردم درباره تدوین بودجه |
برگزاری جلسات مشورتی با مردم در سطوح وزارتخانه و میان بخشی درباره:کلیت اولویت‌های بودجه، سیاست‌های اقتصاد کلان و مسائل مربوط به تخصیص منابع بین بخشی. همچنین ارائه بازخورد تفصیلی به مردم درباره اینکه چگونه داده‌ها مورداستفاده قرارگرفته‌اند. |
|
نظارت مؤثر توسط قوه مقننه و نهادهای بازرسی عالی |
قوه مجریه و یا قوه مقننه (متناسب با کشور) باید ایجاد یک سازمان پژوهشی مستقل را تسهیل نماید؛ سازمانی که به قوه مقننه در تجزیه و تحلیل بودجه ارائه‌شده به آن توسط قوه مجریه یاری دهد. |
|
حتی پس‌ازاینکه بودجه توسط مجلس تصویب شد، باید موافقت مجلس قبل از اینکه قوه مجریه منابع مالی و یا هرگونه درآمد جدیدی را هزینه کند، درخواست شود. |
|
|
مؤسسات بازرسی عالی نیازمند منابع کافی هستند تا قادر به اعمال اختیارات بازرسی خود بهطور مؤثر باشند. آن‌ها همچنین مستلزم استقلال از قوه مجریه هستند. (برای مثال قوه مجریه نباید قادر به حذف رئیس مؤسسه بازرسی عالی بدون موافقت قبلی قوه قضائیه و یا مجلس باشد.) |
|
|
انتشار تمامی گزارشهای بودجه به‌عنوان دادهباز |
انتشار تمام گزارشهای بودجه در اینترنت با قالب‌های قابل‌خواندن برای ماشین |
|
گام نخست، انتشار اسناد بودجه در قالب صفحه گسترده اکسل خواهد بود. |
|
|
در طولانی مدت، داده بودجه مربوطه باید به‌صورت مستقیم از سیستم اطلاعات مدیریت مالی انتشار یابد و همچنین مطابق استانداردهای داده باز باشد. |
|
|
انتشار هر هشت گزارش کلیدی بودجه |
انتشار یک اعلامیه مشروح پیش از بودجه؛ حداقل یک ماه پیش از انتشار طرح پیشنهادی بودجه قوه مجریه. |
|
انتشار یک طرح مشروح پیشنهادی بودجه قوه مجریه؛ بهطور ایده آل سه ماه پیش از شروع سال بودجه. |
|
|
انتشار یک بودجه تصویب‌شده مشروح؛ در حالت ایده‌آل بهمحض اینکه بودجه از سوی مجلس تصویب شد. |
|
|
انتشار یک بودجه شهروندی مشروح؛ در حالت ایده آل در کنار طرح پیشنهادی بودجه قوه مجریه یا بودجه مصوب. |
|
|
انتشار گزارشهای مشروح ماهانه یا فصلی در سال در رابطه با درآمدهای جمع‌آوری‌شده، هزینه‌های صرف شده و بدهی‌های متحمل شده؛ در حالت ایده آل ۳۰ روز یا ۶ هفته پس از پایان دوره گزارش مربوطه. |
|
|
انتشار یک بررسی مشروح در وسط سال؛ در حالت ایده آل ۳۰ روز یا ۶ هفته پس از میانه سال بودجه. |
|
|
انتشار یک گزارش پایان سال مشروح؛ در حالت ایده آل طی ۶ ماه پس از شروع سال بودجه بعدی. |
|
|
انتشار گزارشهای مشروح حسابرسی؛ در حالت ایده آل بین ۶ ماه تا یک سال پس از اتمام سال بودجه. علاوه بر گزارشهای حسابرسی، دولت باید گزارش مربوط به گام‌هایی که برای اجرای توصیه‌های ممیزی برداشته را نیز منتشر نماید. |
|
|
گام پیشرفته |
||
|
شاخص |
توصیه |
|
|
ایجاد امکان مشارکت شهروندان در بودجه‌بندی |
توسعه سیستم درخواست بازرسی از سوی شهروندان، مکانیسم‌های بازرسی اجتماعی و سیستم‌های مشارکتی بودجه‌بندی. |
|
|
اصولی که می‌توانند دولت‌ها را در توسعه مکانیسم‌های مشارکت عمومی در بودجه‌بندی راهنمایی کنند. این اصول در شاخص‌های مشارکت عمومی در پژوهش بودجه باز استفاده شده‌اند و تعهدی برای وزارت مالیه به‌حساب می‌آیند. |
تعهد به توسعه و اجرای یک استراتژی به‌منظور مشارکت شهروندان در فرآیند بودجه |
|
|
شناسایی نمونه‌هایی از اقدامات مناسب محلی، ملی و بینالمللی |
||
|
تشریح یک یا چند هدف روشن برای مشارکت دادن شهروندان در فرآیند بودجه و تشریح واضح حوزه مشارکت آن‌ها |
||
|
شناسایی موانع فرهنگی و نهادی مشارکت شهروندان در فرآیند بودجه و ملاحظه راههای غلبه بر آن‌ها |
||
|
دقت نظر در اینکه چه کسانی باید در فرآیند بودجه مشارکت کنند و چگونه به بهترین نحو در فرآیند مشارکت داده شوند و در کدام سطح فرآیند شرکت داشته باشند. |
||
|
توسعه مجموعه‌ای از فرصت‌های مشارکت در فرآیند بودجه برای شهروندان، جامعه مدنی و دیگر حزب‌های ذینفع |
||
|
اطمینان از اینکه تمامی مشارکت‌ها در فرآیند بودجه، باز و شفاف بوده تا امکان بررسی موشکافانه محقق شود. |
||
|
گزارش نتایج و تأثیرات مشورت‌ها به مشارکت‌کنندگان و انتشار نتایج به‌منظور بررسی وسیع‌تر |
||
|
انتشار اطلاعات درباره منابعی که توسط واحدهای خدمات دهنده دریافت می‌شوند |
انتشار داده‌های مربوط به منابع (نقدی و غیر نقدی) دریافت شده توسط واحدهای خدمات دهنده (مانند مدارس ابتدایی و کلینیک‌های بهداشت) |
|
|
انتشار اطلاعات مالی بودجه |
انتشار اطلاعاتی پیرامون فعالیت‌های مالی، فراتر از موارد همیشگی بودجه ملی به‌صورت بهموقع، منظم، جامع، قابل‌دسترسی و دقیق ازجمله کمکهای مربوط به بودجه مازاد، هزینه‌های مالیاتی و فعالیت‌های شبه مالی |
|
|
اسناد بودجه باید شامل بیانیه‌هایی درباره اهداف، مدت و مزایای در نظر گرفته‌شده برای هر فعالیت شبه مالی بر مبنای اطلاعات ارائه‌شده توسط سازمان‌هایی که این فعالیت‌ها را انجام می‌دهند، باشند؛ خواه شرکتهای دولتی باشند یا بانک مرکزی. |
||
|
شرکتهای دولتی باید در گزارشها اطلاعات خاصی را منعکس کنند. برای مثال، خدمات غیرتجاری که دولت آن‌ها را ملزم به ارائه اطلاعات کرده است یا قرض دادن به دیگر سازمان‌های دولتی؛ همچنین بانک‌های مرکزی باید هرگونه فعالیت‌های مربوط به سیاست‌های غیر پولی که از جانب دولت انجام می‌دهند را گزارش دهند. |
||
|
گام نوآورانه |
||
|
شاخص |
توصیه |
|
|
اجرای کامل اصول طرح جهانی شفافیت مالی (GIFT) در شفافیت مالی |
بهکارگیری ۱۰ اصل سطح بالای پاسخگویی، مشارکت و شفافیت مالی ارائه‌شده توسط طرح جهانی شفافیت مالی که به شرح ذیل است |
ایجاد یک فرض روشن در حمایت از دسترسی عمومی و بدون تبعیض به اطلاعات مالی |
|
انتشار اهداف قابل ارزیابی و واضح برای سیاست‌های مالی تجمیعی، ارائه گزارشهای دوره‌ای از پیشرفت آن‌ها و شرح انحرافات |
||
|
ارائه اطلاعات مالی و غیرمالیِ باکیفیت از گذشته، حال و پیشبینیها در زمینه فعالیت‌های مالی ، عملکرد، ریسک‌های مالی و اموال عمومی |
||
|
برقراری ارتباط بین اهداف تحت پیگیری و خروجی‌های تولیدشده و تلاش برای افشای نتایج اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی پیش‌بینی‌شده و واقعی |
||
|
حصول اطمینان از اینکه تمامی معاملات مالی بخش دولتی مبنای قانونی دارند. قوانین، مقررات و مراحل اداری باید در دسترس عموم مردم باشند و پیاده‌سازی آن‌ها باید قابلیت بررسی از سوی نهادی مستقل را داشته باشد. |
||
|
روابط مالی دولت با بخش خصوصی باید افشا شود، به روش باز اتفاق بیفتد و از قوانین واضحی پیروی نماید. |
||
|
تعیین نقش و مسئولیت‌های روشن به منظور افزایش درآمد، بدهی‌های متحمل شده، مصرف منابع، سرمایه‌گذاری و مدیریت منابع ملی |
||
|
بدون تصویب پارلمان و بهجز از طریق بودجه یا دیگر قوانین، هیچگونه درآمد دولتی نباید حاصل شود و هیچ هزینه‌ای نباید تحمیل گردد یا تعهدی برای آن داده شود. |
||
|
مؤسسه بازرسی عالی باید استقلال قانونی، اختیار دسترسی به اطلاعات و منابع مقتضی برای بازرسی و گزارش عمومی داشته باشد. |
||
|
شهروندان (و همه حامیان غیردولتی) باید حق و همچنین فرصت‌های مؤثری برای مشارکت مستقیم در مباحثات عمومی درباره بودجه داشته باشند. |
||
در مطلب بعدی شفافیت بودجه، به شرح تفصیلی هریک از این پیشنهادات می‌پردازیم.
