یکی از مهمترین ارکان پیشگیری و مبارزه با فساد، نظارت است. اما تجربه نشان داده است که نظارت‌های متمرکز، عموما کارآمد نیستند. به همین دلیل، ارائه‌ای با موضوع آشنایی با سازمان‌ها و نهادهای نظارتی در ایران تهیه کرده‌ایم تا علاوه بر معرفی سازمان‌های نظارتی، عملکرد آن‌ها را نیز مورد بررسی قرار دهیم. شما بعد از مشاهده این ارائه با نهادهای نظارتی در کشور آشنا شده و می‌توانید وضعیت آن‌ها را مورد نقد و بررسی قرار دهید.

فیلم ارائه

۱ نهادهای نظارتی قوه مجریه

۱-۱٫ سازمان برنامه و بودجه

نظارت مستمر بر اجرای برنامه­ها و پیشرفت سالانه آنها. طبق قانون هر شش ماه باید گزارش پیشرفت برنامه دهد.

۱-۲٫ وزارت اطلاعات

۱-۳٫ ذی‌حساب وزارت اقتصاد و دارایی(سازمان­هایی که مشمول قانون محاسبات عمومی قرار دارند ذی حساب دارند)

• وظایف ذی حساب:
• نظارت بر امور مالی و محاسباتی و نگاهداری و تنظیم حسابها بر طبق قانون و ضوابط و مقررات مربوط و صحت و سلامت آنها
• نظارت بر حفظ اسناد و دفاتر مالی
• نگاهداری و تحویل و تحول وجوه و نقدینه‌ها و سپرده‌ها و اوراق بهادار
• نگاهداری حساب اموال دولتی و نظارت بر اموال مذکور

۱-۴٫ سازمان حسابرسی

• یکی از سازمان‌های تابعه وزارت امور اقتصادی و دارایی ایران است که سال ۱۳۶۶ به موجب قانون تشکیل سازمان حسابرسی تأسیس شد. این سازمان به عنوان بزرگ‌ترین مؤسسه حسابرسی ایران (دولتی) به ارائه خدمات تخصصی مالی به بخش‌های دولتی و تحت نظارت دولت می‌پردازد. سازمان حسابرسی علاوه بر حسابرسی و بازرسی قانونی، خدمات مالی مشاوره‌ای، تدوین اصول و ضوابط حسابداری و حسابرسی، و آموزش و تحقیق در زمینه حسابرسی را نیز برعهده دارد. نقاط ضعف سیستم کنترل داخلی را باید شناسایی کند.
• سازمان حسابرسی به انجام وظایف بازرس قانونی و امور حسابرسی کلیه دستگاه­هایی که بر طبق اصول ۴۴ و ۴۵ قانون اساسی که مالکیت عمومی بر آنها مترتب می­باشد از قبیل بانک­ها و مؤسسات و شرکت­های بیمه و همچنین شرکت­های دولتی و مؤسسات و سازمان­های انتفاعی دولتی، مراکز تهیه و توزیع وابسته به وزارت بازرگانی، بنیاد مستضعفان و بنیاد شهید و سایر نهادهای انقلاب اسلامی و مؤسسات و شرکت­های تحت پوشش آنها و شرکت­ها و کارخانجات و مؤسساتی که صرفنظر از چگونگی، مالکیت سرمایه آنها به موجب قوانین و مقررات مربوط توسط مدیریت منتخب دولت و یا تحت پوشش دستگاه­های اجرایی اداره می­شوند و سایر دستگاه­های عمومی که طبق اساسنامه و مقررات مورد عمل مکلف به تعیین بازرس قانونی و انجام حسابرسی و شرکت­ها، مؤسسات و دستگاه­هایی که در مجموع بیش از ۵۰ درصد سرمایه آن­ها به طور مستقیم و یا غیرمستقیم متعلق به دستگاه­های فوق می­باشند.

۱-۵٫ بانک مرکزی

• نظارت بر بانک­ها و مؤسسات اعتباری طبق مقررات این قانون
• تنظیم مقررات (رگولاتوری) مربوط به معاملات ارزی و تعهد یا تضمین پرداخت­های ارزی با تصویب شورای پول و اعتبار و همچنین نظارت بر معاملات ارزی.
• نظارت بر معاملات طلا و تنظیم مقررات مربوط به این معاملات با تصویب هیأت وزیران
• نظارت بر صدور و ورود پول رایج ایران و تنظیم مقررات مربوط به آن با تصویب شورای پول و اعتبار

۱-۶٫ سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان

• زیر نظر وزارت صنعت، معدن و تجارت
• حمایت از مصرف­کنندگان در قبال نوسانات نامتناسب قیمت­های داخلی و خارجی و کنترل آنها.
• بررسی، تعیین، تعدیل و کنترل قیمت انواع خدمات و محصولات تولیدی اعم از کشاورزی صنعتی و معدنی و همچنین بررسی­های لازمه در جهت کنترل قیمت کالاهای وارداتی.
• بررسی، محاسبه و کنترل عوامل مؤثر در قیمت تمام شده کالا و خدمات و سیستم­های مربوط به توزیع تا مرحله مصرف.
• تمرکز و نظارت بر کلیه اعتبارات پرداختی مربوط به کالاهای مورد حمایت.
• شکر، گندم، کود و .. که سوبسید دولتی دارند را زیرنظر دارد.

۱-۷٫ سازمان تعزیرات حکومتی

• سازمان تعزیرات حکومتی که در کنار سازمان حمایت هم قرار می­گیرد و بر خلاف تصور عامه زیر نظر قوه قضاییه قرار ندارد بلکه در قوه مجریه قرار دارد و تنها محکمه­ای که در قوه مجریه است و دادگاه دارد سازمان تعزیرات حکومتی است. هر تخلف دولتی مثل احتکار و گران فروشی و … زیر نظر این سازمان است.
• رسیدگی به تخلفات بهداشتی و درمانی و دارویی مطابق قانون تعزیرات حکومتی مربوط به امور بهداشتی-درمانی.
• رسیدگی به تخلفات قاچاق کالا و ارز بر اساس قانون نحوه اعمال تعزیرات حکومتی مربوط به قاچاق کالا و ارز.
• رسیدگی به تخلفات اقتصادی افراد و واحدهای غیرصنفی اعم از شرکت­های تولیدی و خدماتی (دولتی و غیردولتی) مطابق تعزیرات حکومتی.

۱-۸٫ دفاتر ارزیابی عملکرد و رسیدگی به شکایات + حسابرسان داخلی

۱-۹٫ ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز

۱-۱۰٫ بازرسی ویژه ریاست جمهوری

۱-۱۱٫ سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی

• یک نهاد رگولاتوری است که جزء نهادهای نظارتی نسبتا موفق است. نظارت بر عملکرد دارندگان پروانه­ها در چارچوب مفاد پروانه­های صادر شده و رسیدگی به تخلفات و ملزم نمودن آنها به انجام تعهدات و وظایف از طریق صدور اخطاریه یا لغو موقت یا دائم امتیازها و پروانه­های بهره­برداری.

۱-۱۲٫ سازمان ملی استاندارد ایران

• نظارت بر اجرای استاندارهای اجباری
• کنترل کیفی کالاهای صادراتی مشمول استاندارد اجباری و جلوگیری از صدور کالاهای نامرغوب به منظور فراهم نمودن امکانت رقابت با کالاهای مشابه خارجی و حفظ بازارهای بین­المللی.
• کنترل کیفیت کالاهای وارداتی مشمول استاندارد اجباری به منظور حمایت از مصرف­کنندگان و تولید کنندگان داخلی و جلوگیری از ورود کالاهای نامرغوب.

۱-۱۳٫  دفتر نظارت و اعتباربخشی امور درمان

• برنامه­ریزی برای انجام نظارت فعال بر ارائه خدمات تشخیص درمانی و عملکرد مؤسسات پزشکی سراسر کشور به منظور پیشگیری از تخلفات بویژه تخلفات تعرفه­ای.
• نظارت بر اجرای برنامه تحول نظام سلامت در دانشگاه­های علوم پزشکی سراسر کشور
• برنامه­ریزی و نظارت بر عملکرد مؤثر کمیسیون ماده ۱۱ تعزیرات حکومتی در دانشگاه­های علوم پزشکی در راستای اقدامات بازدارنده، اثربخش در برخورد با تخلفات
• اصلاح و ارتقاء فرآیندهای اعتباربخشی در برخورد با تخلفات
• برنامه­ریزی جهت تدوین، بازنگری و اصلاح آیین­نامهی تأسیس مؤسسات پزشکی با توجه به پیشرفت تکنولوژی در حیطه خدمات سلامت مطابق با سیاست­های وزارت بهداشت
• اصلاح و ارتقاء فرآیندهای صدور پروانه­های صدور پروانه­های مؤسسات پزشکی به منظور تسهیل و تسریع در پاسخگویی به متقاضیان از طریق الکترونیکی.

۱-۱۴٫  هیات عالی نظارت (موضوع ماده ۲۲ قانون رسیدگی به تخلفات اداری)

۱-۱۵٫  مرکز نظام ایمنی هسته­ای کشور

۱-۱۶٫  هیأت نظارت بر اجرای قانون اساسی

۲ نهادهای نظارتی قوه مقننه

۲-۱٫ دیوان محاسبات کشور (بالاترین مقام نظارتی قوه مقننه است)

• نظارت مستمر مالی به منظور پاسداری از بیت­المال وجوه مصرف شده در مؤسسات و شرکت­های دولتی مؤسسات عمومی غیردولتی صرفاً منابع دولتی

۲-۱-۱٫ اصل پنجاه و پنج قانون اساسی

دیوان محاسبات به کلیه حساب­های وزارتخانه‌ها، مؤسسات‌، شرکت­های دولتی و سایر دستگاه­هایی که به نحوی از انحاء از بودجه کل کشور استفاده می‌کنند به ترتیبی که قانون مقرر می‌دارد رسیدگی یا حسابرسی می‌نماید که هیچ هزینه‌ای از اعتبارات مصوب تجاوز نکرده و هر وجهی در محل خود به مصرف‌ رسیده باشد. دیوان محاسبات‌، حساب­ها و اسناد و مدارک مربوطه را برابر قانون جمع‌آوری و گزارش تفریغ بودجه هر سال را به انضمام‌ نظرات خود به مجلس شورای اسلامی تسلیم می‌نماید. این گزارش ‌باید در دسترس عموم گذاشته شود.

۲-۱-۲٫ اصل ۷۶ قانون اساسی

مجلس شورای اسلامی حق تحقیق و تفحص در تمام امور کشور را دارد. این تحقیق و تفحص باید در مجلس تصویب شود.

۲-۱-۳٫ اصل ۱۸۹ قانون اساسی

مجلس (گروهی از نمایندگان) می­تواند در مواردی که لازم می­داند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کند. (سوال یا تذکر)

۲-۲٫ معاونت نظارت مجلس

• ۵ سال معاونت نظارت در مجلس تشکیل شده است. ریاستش بر عهده کسی است که رئیس مجلس تعیین می­کند و از نمایندگان نیست.

۲-۲-۱٫ ساختار معاونت نظارت در مجلس

۲-۳٫ کمیسیون اصل نودم

«هرکس شکایتی از طرز کار مجلس یا قوه مجریه یا قوه قضائیه داشته باشد، می‌تواند شکایت خود را کتباً به مجلس شورای اسلامی عرضه کند. مجلس موظف است به این شکایات رسیدگی کند و پاسخ کافی دهد و در مواردی که شکایت به قوه مجریه یا قضائیه مربوط است رسیدگی و پاسخ کافی از آنها بخواهد و در مدت متناسب نتیجه را اعلام نماید و در موردی که مربوط به عموم باشد به اطلاع عامه برساند.»

• تحقیق و تفحص
• تذکر، سؤال و استیضاح
• هیأت نظارت بر رفتار نمایندگان

۳ نهادهای نظارتی در قوه قضائیه

۳-۱٫ سازمان بازرسی کل کشور

۳-۱-۱٫ اصل ۱۷۴ قانون اساسی

بر اساس حق نظارت قوه قضائیه نسبت به حسن جریان امور و اجرای صحیح قوانین در دستگاه­های اداری سازمانی به نام «سازمان بازرسی کل کشور» زیر نظر رئیس قوه قضاییه تشکیل می­گردد. حدود اختیارات و وظایف این سازمان را قانون تعیین می­کند.

سازمان بازرسی و نظارت مستمر کلیه وزارتخانه­ها و ادارات و امور اداری و مالی دادگستری، سازمان­ها و دستگاه­های تابعه قوه قضاییه و نیروهای نظامی و انتظامی و مؤسسات وابسته به آن­ها و دفاتر اسناد رسمی و مؤسسات عام­المنفعه و نهادهای انقلابی و سازمان­هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه یا سهام آنان متعلق به دولت است یا دولت به نحوی از انحا، بر آن­ها نظارت یا کمک می­نماید و کلیه سازمان­هایی که مشمول این قانون نسبت به آن­ها مستلزم ذکر نام آن­ها است بر اساس برنامه منظم.

حدود اختیارات سازمان بازرسی اعلام موارد تخلف و نارسایی­ها و سوء جریانات (۹۰ درصد گزارش­های سازمان در این خصوص است) اداری و مالی در خصوص وزارتخانه­ها و نهادهای انقلاب اسلامی و بنیادها به رئیس­جمهور و درخصوص مؤسسات و شرکت­های دولتی و وابسته دولت به وزیر ذی­ربط و در مورد شهرداری­ها و مؤسسات وابسته به وزیر کشور و درخصوص مؤسسات غیردولتی کمک بگیر از دولت به وزیر ذیربط و در خصوص سوء جریانات اداری و مالی مراجع قضائی و واحدهای تابعه دادگستری به رئیس قوه قضاییه و در موارد ارجاعی کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی نتیجه بازرسی به آن کمیسیون اعلام خواهد شد.

۳-۲٫ دیوان عدالت اداری

• اصل ۱۷۳ قانون اساسی: به منظور رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مأمورین یا واحدها یا آیین­نامه­های (بخشنامه یا دستور –اگر دستور قانونی نباشد-) دولتی و احقاق حقوق آنها، دیوانی به نام دیوان عدالت اداری زیر نظر رئیس قوه قضاییه تأسیسی می­گردد. حدود اختیارات و نحوه عمل این دیوان را قانون تعیین می­کند.

۳-۳٫ دادستانی کل کشور

• وظیفه:
  1. تظارت بر عملکرد و رفتار قضات سراسر کشور
  2. بازرسی و کشف تخلفات و تقصیرات مستخدمین قضائی
  3. تحقیق در جهات اخلاقی و اعمال و رفتار منافی با حیثیت وو شئون قضائی و سوء شهرت کارمندان قضائی و اهمال و مسامحه آنها در انجام وظیفه.

۳-۴٫ دادسرای انتظامی قضات

۳-۵٫ دفتر اجرای اصل ۱۴۲ قانون اساسی

• دارایی رهبر، رئیس‌جمهور، معاونان رئیس‌جمهور، وزیران و همسر و فرزندان آنان قبل و بعد از خدمت، توسط رئیس قوه قضائیه رسیدگی می‌شود که بر خلاف حق افزایش نیافته باشد.

۳-۶٫ دفتر صیانت از حقوق شهروندی

۴ نهادهای خارج از قوای سه­گانه

۴-۱٫ شورای نگهبان

۴-۲٫ مجمع تشخیص مصلحت نظام (دو وظیفه نظارتی دارد)

• هیأت عالی نظارت بر اجرای سیاست­های کلی نظام
• کمیسیون نظارت مجمع تشخیص مصلحت: ارزیابی و سنجش تحقق میزان سیاست­های کلی و حسن اجرای آنها بر مبنای شاخص­های مصوب و تلفیق گزارش­های نظارتی.

۴-۳٫ بازرسی دفتر مقام معظم رهبری

۴-۴٫ شورای نظارت بر سازمان صدا و سیما

۴-۵٫ هیأت عالی نظارت بر منابع نفتی

• نظارت بر اعمال حق حاکمیت و مالکیت عمومی بر منابع نفتی. (نظارت مالی و نظارت صیانتی بر منابع نفتی دارد) و دبیر آن وزیر نفت است. رفتار دولت و شرکت­های دولتی که خلاف مخزن است را باید جلویش را بگیرد.

۴-۶٫ شورای رقابت و مرکز ملی رقابت

زیرنظر اصل ۴۴ شورای رقابت و زیرنظر شورای رقابت مرکز ملی رقابت داریم

۴-۷٫ مرکز ملی فضای مجازی

شورای عالی فضای مجازی زیر نظر مرکز ملی فضای مجازی کار نظارت را انجام می­دهد.

۴-۸٫ سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی

۴-۹٫ ۴ سازمان نظام مهندسی(سازمان نظام مهندسی مسکن، پزشکی، معدن و کشاورزی)

• نظارت بر حسن انجام خدمات مهندسی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی در طرح­ها و فعالیت­های غیردولتی در حوزه استان و تعقیب متخلفان از طریق مراجع قانونی ذی­صلاح
• مشارکت در امر ارزشیابی و تعیین صلاحیت و ظرفیت اشتغال به کار شاغلان در امور فنی مربوط به فعالیت­های حوزه­های مشمول قانون.

۴-۱۰٫ نهادهای نظارتی قانون نظام صنفی کشور

۴-۱۱٫ هیأت رسیدگی به شکایات قانون برگزاری مناقصات

۴-۱۲٫ حفاظت و اطلاعات واحدهای تابعه نیروهای مسلح