نشست پنجم: نظارت بر رفتار نمایندگان

در دمکراسی‌های مبتنی بر نمایندگی، پارلمان قلب نظام سیاسی تلقی می شود و نمایندگان از آن جهت که منتخبان مردم هستند از اختیارات گسترده و امتیازات خاصی برخوردارند. نمایندگان امین مردم در درون هیئت حاکمه محسوب می‌شوند و به نمایندگی از سوی مردم بر قوه مجریه نظارت می‌کنند. استقلال و آزادی نمایندگان در اعمال اختیارات نمایندگی از چنان اهمیتی برخوردار است که اغلب نظام‌های سیاسی مصونیت‌های خاصی را برای نمایندگان برقرار کرده‌اند. با این حال، نمایندگان از نظارت و پاسخ‌گویی در قبال رفتار و عملکردشان مصون نیستند. رهبر معظم انقلاب هم در دیدارهای خود با اعضای مجلس شورای اسلامی بر لزوم شکل گیری نظارت حقیقی بر نمایندگان تاکید کرده‌اند :«نکته‌ی دیگر درباره‌ی شأن نظارتی مجلس است. ببینید، مجلس نسبت به دستگاه‌های اجرائی کشور شأن نظارتی دارد – که خوب، چیز بسیار بااهمیتی هم هست – یک شأن نظارتی هم برای خود مجلس و برای آحاد نمایندگان تعریف کنید.» اکثر پارلمان‌های دنیا در برقراری نوعی نظام نظارت درون سازمانی بر رفتار نمایندگان تردید به خود راه نداده‌اند، زیرا انتخاب شدن از سوی مردم به هیچ وجه با اعمال نظارت بر نمایندگان منافات ندارد بلکه به همان اندازه که اختیاراتی را برقرار می‌کند شرایطی را نیز برای اعمال این اختیار مقرر می‌کند که تخطی از آنها مسئولیت آور است.
گرچه در اصل نظارت بر رفتار نمایندگان تردیدی وجود ندارد، اما در شیوه‌ی اعمال آن تفاوت‌ها و رویه‌های مختلفی به چشم می‌خورد. دشواری اصلی؛ برقراری موازنه میان حفظ استقلال و آزادی نماینده در اعمال اختیارات و صلاحیت‌های خود از یک سو و پاسخگو بودن و مسئولیت‌پذیری نمایندگان به عنوان دارندگان مناصب عمومی از سوی دیگر است. هر چند نظارت درون سازمانی در پاسخ گو کردن نمایندگان ضروری است، اما همین ابزار مفید می‌تواند به راحتی زمینه‌ساز تسویه حساب‌ سیاسی با نمایندگان مخالف و منتقد و منزوی کردن یک طیف سیاسی خاص شود. بنابراین پرسش اصلی آن است که چگونه می‌توان این موازنه را برقرار کرد و نظام‌هایی که در این زمینه دارای سابقه و تجربه هستند از چه فنون و شیوه‌هایی برای نظارت بر رفتار نمایندگان استفاده می‌کنند.

در این نشست آموزشی، تجربیات جهانی و وضعیت فعلی ایران در حوزه نظارت بر رفتار نمایندگان بررسی خواهد شد.

ثبت نام در این نشست