آیا تعارض منافع همان تضاد منافع است؟

  • ۲۴ اسفند ۱۳۹۹
  • 4
  • بدون دیدگاه
  • نویسنده: شفافیت برای ایران
  • لینک کوتاه:

در زبان فارسی واژه انگلیسی «conflict» به «تضاد» یا «تعارض» برگردانده شده است. این دو واژه اغلب به‌صورت مترادف به کار برده می‌شوند. با این حال در این کتاب با تکیه بر برخی استدلال‌ها، ترجمه «تعارض» انتخاب شده است. اول، […]

آیا تعارض منافع همان تضاد منافع است؟

در زبان فارسی واژه انگلیسی «conflict» به «تضاد» یا «تعارض» برگردانده شده است. این دو واژه اغلب به‌صورت مترادف به کار برده می‌شوند. با این حال در این کتاب با تکیه بر برخی استدلال‌ها، ترجمه «تعارض» انتخاب شده است.

اول، تضاد منافع، ناظر بر موقعیتی است که در آن منافع دو موجودیت (دو فرد، یک فرد یا یک سازمان، دو سازمان و غیره) در جهت مخالف یکدیگر قرار دارند به‌گونه‌ای که این تضاد از ماهیت منافع هر یک از طرفین ناشی می‌شود. کَرسون(۱۸) در تشریح تفاوت بین تضاد و تعارض از مثال منافع کارمندان و کارفرماها استفاده کرده است. از نظر او زمانی که کارفرما به یک کارمند حقوق سالیانه می‌دهد به نفع کارمند و به ضرر کارفرما است، در این‌جا منافع دو گروه در تضاد با یکدیگر قرار دارد ولی این موقعیت، یک موقعیت تعارض منافع نیست. تصادم و تقابل منافع به تنهایی عامل ایجاد تعارض منافع نیست. تعارض منافع زمانی شکل می‌گیرد که نفع یا منافع نابه‌جا، مانع انجام صحیح و بی‌طرفانه‌ی وظایف محول‌شده می‌شود. تضاد بین کارمند و کارفرما یک تضاد «توجیه‌پذیر» و «طبیعی» است که از ماهیت کنش بین دو موجودیت دارای منافع ناهمسو ناشی می‌شود. بنابراین به عنوان اولین تفاوت باید گفت تضاد منافع، یک موقعیت «میان فردی»[۱] است؛ در حالی که موقعیت «تعارض منافع» یک موقعیت «درون فردی»[۲] است، بدین معنا که دو یا چند نفع در درون یک موجودیت با یکدیگر در تعارض قرار می‌گیرند. به عنوان مثال زمانی‌که یک فرد بین منفعت شخصی خود و منفعت عالی کشور در جایگاه نمایندگی مردم در پارلمان، دچار تعارض منافع می‌شود، هر دو منفعت در درون فرد قرار دارد. در این‌جا نفع نابه‌جا یک نفع عارضی است که توجیه‌ناپذیر است.

پیترز[۳](۲۱) نیز بر این باور است که تعارض منافع، تصادم میان کنش‌گران نیست، بلکه تعارض میان منافع درون «یک شخص» است. البته برخی(۲۲) این تفاوت را بی‌معنا و بی فایده تلقی می‌کنند و بر این باور هستند که این‌گونه جهت‌بندی و شکل‌بندی‌های مبتنی بر ذات‌باوری[۴] کمکی به درک فهم تعارض منافع نمی‌کند. لوئبکه[۵](۲۳) نیز اساساً این دو عبارت را هم‌معنا تلقی می‌کند با این تفاوت که منافع متضاد زودتر و پیشینی‌تر از تعارض منافع استفاده شده است.

دوم، تضاد منافع، تنها ضدیت و ناسازگاری دو نفع را منعکس می‌کند، در حالی که واژه‌ی تعارض منافع، تعرّض یک نفع نسبت به یک نفع دیگر را نشان می‌دهد. به عنوان مثال، کشمکش بین منافع مادی کارگران و کارفرما را می‌توان یکی از مصادیق تضاد منافع نامید. منفعت مادی کارگر حکم می‌کند که دستمزد بیش‌تری طلب کند و در مقابل، منفعت مادی کارفرما در جهت پرداخت دستمزد کم‌تر است. در این مثال هر دو طرف منافعی دارند که در ضدیت و ناسازگاری با منافع طرف مقابل قرار دارد، اما موقعیتی که یک مقام دولتی بین منافع عمومی و منافع شخصی بر سر دوراهی قرار می‌گیرد، یک موقعیت تعارض منافع است؛ چرا که مقام دولتی در صورت انتخاب منافع شخصی خود، به منافع عامه، تعرض خواهد کرد. به عنوان مثال یک مقام دولتی زمانی که در موقعیتی قرار می‌گیرد که در آن می‌تواند منافع خانوادگی خود را به منافع سازمانی ترجیح دهد _ مثلاً در استخدام افراد برای سِمَت‌های مدیریتی _ در چنین موقعیتی، منفعت نابه‌جا (خانوادگی) می‌تواند به منفعت به‌جا (شایسته‌سالاری که در راستای خیر جمعی و منافع عمومی است) تعرض کند.

بنابراین «تضاد منافع» به عنوان یک اصطلاح قدیمی و ریشه‌دار به معنای کشمکش بین دو موجودیت به علت دارابودن منافع متضاد با مفهوم «تعارض منافع» که در دهه‌های اخیر عموماً در حوزه حکمرانی و با هدف مبارزه با فساد در معنای قرارگیری یک موجودیت در موقعیت انتخاب بین نفع به‌جا و نابه‌جا در ابعاد مختلف استفاده شده است، متفاوت است. در این کتاب با هدف تمایز میان این دو مفهوم و اجتناب از سردرگمی مفهومی، برای اشاره به معنای دوم، از اصطلاح «تعارض منافع» استفاده شده است. در جدول ۲ تفاوت بین «تعارض منافع» و «تضاد منافع» جمع‌بندی شده است.

 

جدول ۲ تفاوت بین «تعارض منافع» و «تضاد منافع»

تمایز تضاد منافع تعارض منافع
معادل لاتین Conflicting interests Conflict of interests
تعداد موجودیت دو یا چند طرف در کشمکش و نزاع هستند درون یک موجودیت اتفاق می‌افتد
نوع بروز بروز بیرونی و ملموسی دارد چون درونی است بروز بیرونی کم‌تری دارد
پیشینه ادبیات آکادمیک قدمت بیش‌تری در ادبیات علمی دارد مفهومی نسبتاً جدید در ادبیات حکمرانی است
وضعیت منافع وجود منافع مختلف که همگی توجیه‌پذیر هستند وجود یک منفعت به‌جا و یک منفعت نابه‌جا
مدیریت مدیریت تضاد[۶] (در تئوری سازمان و مدیریت) مدیریت تعارض منافع
مباحث نزدیک در ادبیات حکمرانی تضاد ارزش‌ها / تحلیل ذی‌نفعان فساد

 

 

 

 

 

[۱] Interpersonal

[۲] Intrapersonal

[۳] Anne Peters

[۴] Essensialism

[۵] Neil L. Luebke

[۶] Conflict Management